CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP CỦA KHỔNG TỬ " 孔子 - KǑNG ZǏ"

 

TÌM HIỂU VỀ KHỔNG TỬ 孔子 KǑNG ZǏ

CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP CỦA KHỔNG TỬ

 

Khổng Tử là một nhân vật vô cùng nổi tiếng và quan trọng, không chỉ đối với Trung Quốc mà còn với một số quốc gia Đông Nam Á lân cận. Có lẽ chúng ta ai ai cũng biết đến cái tên Khổng Tử thế nhưng không phải ai cũng biết rõ về cuộc đời và sự nghiệp của nhà hiền triết này. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về giảng sư, nhà triết gia lỗi lạc này qua bài viết sau đây!

1./ GIỚI THIỆU SƠ LƯỢC VỀ KHỔNG TỬ:

Khổng Tử tên thật là Khổng Khư, tự Trọng Ni.

Khổng Tử sinh ngày 28 tháng 9 năm 551 trước công nguyên, mất ngày 11 tháng 4 năm 479 trước công nguyên.

Khổng Tử là người nước Lỗ quê Ấp Trâu thôn Xương Bình nay thuộc huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông. Ông được suy tôn là một nhà tư tưởng gia, nhà giáo dục và người sáng lập trường phái Nho giáo.

Khổng Tử là người tiên phong cho phong cách dạy học tại gia cũng là người đề xướng tư tưởng ngũ thường “nhân-lễ-nghĩa-trí-tín” (仁义礼智信/ rén yì lǐ zhì xìn). Ông có đến hơn 3000 đệ tử và 72 trong số đó là những hiền nhân tài giỏi kiệt xuất. Ông đã từng dẫn đệ tử đi khắp đất nước trong vòng 13 năm.

Khổng Tử là một trong những học giả uyên bác nhất trong xã hội thời bấy giờ. Ông được tôn sùng là “nhà hiền triết của thời đại” “天纵之圣” tiān zòng zhī shèng. Tư tưởng của Khổng Tử với Trung Quốc nói riêng và thế giới nói chung đều có những ảnh hưởng sâu sắc.

Khổng Tử được liệt vào “mười nhà văn hóa lớn của Thế Giới” “世界十大文化名人” shìjiè shí dà wénhuà míngrén. Với những đóng góp to lớn ấy, Khổng Tử được đứng nganh hàng với các vị thần tổ tiên của Trung Quốc.

2./ CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP KHỔNG TỬ:

Khổng Tử tự Khổng Khâu sinh trưởng tại ấp Trâu, thôn Xương Bình, nước Lỗ (nay là huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông, Trung Hoa) cuối thời Xuân Thu.

Cha ông là Khổng Hột lấy bà Nhan Chinh Tại mà sinh ra ông. Năm lên ba, Khâu mồ côi cha. Bà Nhan Chinh Tại lúc đó mới 20 tuổi không sợ khó khăn vất vả đã đưa Khổng Tử đến sống ở Khúc Phụ, thủ phủ nước Lỗ, mong ông được sống và lớn lên trong một điều kiện tốt hơn. Khi lớn lên, ông phải làm lụng vất vả để giúp đỡ mẹ, nhưng rất ham học.

Năm ông 16 tuổi thì mẹ qua đời, Khổng Tử từ đó sống một cuộc sống thanh bạch, hàng ngày vẫn chăm chỉ học hành, mong muốn thực hiện được ước vọng của mẹ.

Năm 19 tuổi, ông lấy vợ và làm một chức quan nhỏ coi kho chuyên quản lý kho tàng, xuất nạp tiền lương công bằng chuẩn xác. Ông cũng từng đảm nhiệm chức quan nhỏ chuyên quản lý nông trường chăn nuôi, súc vật sinh trưởng rất tốt. Nhờ vậy ông được thăng chức lên làm quan Tư không, chuyên quản lý việc xây dựng công trình.

Năm 21 tuổi, Đức Khổng Tử được cử làm chức Ủy Lại, một chức quan nhỏ coi việc sổ sách của kho lúa, cùng là cân đo và gặt lúa. Sau đó, qua làm chức Tư Chức Lại, coi việc nuôi bò, dê, súc vật dùng trong việc tế tự.

Năm 22 tuổi, ông lập trường giảng học và thường được các môn đồ gọi bằng phu tử.

Năm 29 tuổi, ông học đàn với Sư Tương ở nước Lỗ.

Năm 30 tuổi, Khổng Tử muốn đến Lạc Dương, kinh đô nhà Chu, để nghiên cứu về nghi lễ, chế độ miếu đường, nhưng vì nhà nghèo, không đủ tiền lộ phí, đành than thở mà thôi.

Học trò là Nam Cung Quát nghe vậy, liền về tâu với Lỗ Chiêu Công. Vua liền ban cho ông một cỗ xe song mã và vài quân hầu cận để đưa Khổng Tử và Nam Cung Quát đi Lạc Dương. Đến nơi, Khổng Tử quan sát nhà Tôn miếu, nhà Minh đường, khảo cứu luật lệ và thư tịch đời cổ, đi xem Giao đàn là nơi nhà vua tế Thiên Địa và Tinh tú, rồi đến Xã đàn là nơi vua tế Thần Nông và Thần Hậu Thổ. Nơi nào có quan hệ đến việc tế lễ thì ông đến quan sát và hỏi han cho tường tận.

Khổng Tử ở Lạc Dương khảo sát các việc xong thì trở về nước Lỗ. Từ đó, sự học của ông càng rộng hơn nhiều nên học trò xin theo học càng lúc càng đông. Nhưng vua Lỗ vẫn chưa dùng ông vào việc nước.

Được mấy năm, trong nước Lỗ, Quý Bình Tử khởi loạn. Ông theo Lỗ Chiêu Công tạm lánh sang nước Tề. Tề Cảnh Công mời ông tới để hỏi việc chính trị và rất khâm phục, muốn đem đất Ni Khê phong cho ông, nhưng quan Tướng quốc nước Tề là Yến Anh ngăn cản không cho.

Năm sau, ông trở về nước Lỗ lo việc dạy học, và nghiên cứu cho tường tận Đạo học của Thánh hiền. Lúc đó ông được 36 tuổi.

Trong suốt gần 20 năm, từ năm 34 tuổi, Khổng Tử dẫn học trò đi khắp các nước trong vùng để truyền bá các tư tưởng và tìm người dùng các tư tưởng đó. Có nơi ông được trọng dụng nhưng cũng có nơi ông bị coi thường. Khổng Tử cùng các học trò đi qua các nước: Vệ, Khuông, Trần, Tống, Thái, Sở, mong thuyết phục các vua chư hầu chịu đem Đạo của ông ra ứng dụng để đem lại thái bình cho dân chúng.

Nhưng Đạo của ông là Vương Đạo (đạo trị quốc) nên đi ngược ý đồ Bá Đạo (đạo chinh phạt) của các vua chư hầu và quyền lợi của các quan Đại phu nên các vua chư hầu đều không dám dùng ông.

Đến năm thứ 9 đời vua Lỗ Định công, ông được 51 tuổi, được vua Lỗ mời ra làm quan, phong cho chức Trung Đô Tể lo việc cai trị ở Ấp Trung Đô, tức là đất Kinh thành.

Một năm sau, bốn phương lấy chính sự của ông làm khuôn mẫu. Năm Lỗ Định Công thứ 10 (500 TCN), ông phò vua Lỗ đi phó hội với Tề Cảnh Công ở Giáp Cốc. Nhờ tài ngôn luận và ứng đáp kịp thời, vua Tề rất khâm phục và trả lại cho nước Lỗ ba khoảnh đất ở Quy Âm mà Tề đã chiếm của Lỗ từ mấy năm trước.

Qua năm sau, Đức Khổng Tử giữ chức Tư Không, rồi thăng lên Đại Tư Khấu (Hình Bộ Thượng thư) coi việc hình án. Ông đặt ra luật lệ để cứu giúp kẻ nghèo khổ, lập ra phép tắc, định việc tống táng, lớn nhỏ có trật tự, trai gái không lẫn lộn, gian phi trộm cắp không còn nữa, xã hội được an bình thịnh trị.

Sau 4 năm, Lỗ Định Công phong ông lên làm Nhiếp Tướng Sự (Tướng Quốc), coi việc Chính trị trong nước. Ông cầm quyền được 7 ngày thì tâu với vua Lỗ xin giết gian thần Thiếu Chính Mão để chỉnh đốn quốc chính. Ông chỉnh đốn kỷ cương trong nước, dạy dân những điều lễ, nghĩa, liêm, sỉ, nên dân không còn nhiễu loạn mà chính trị mỗi ngày một tốt lên. Sau ba tháng, nước Lỗ trở nên thịnh trị.

Nước Tề thấy nước Lỗ mạnh lên, có ý lo ngại. Vua Tề theo kế, lập ra Bộ Nữ Nhạc mà đem dâng vua Lỗ. Khổng Tử biết vua Tề có ý dùng chuyện hưởng lạc để làm suy bại chính sự nước Lỗ nên khuyên Lỗ Định công đừng nhận, nhưng Định công không nghe. Quả nhiên vua Lỗ sau khi nhận Bộ Nữ Nhạc sinh ra lười biếng mà chán ghét Khổng Tử.

Lỗ Định công không nghe lời can gián của Khổng Tử, bỏ bê việc triều chính, có khi luôn 3 ngày không ra coi triều, mọi việc đều giao cả cho quyền thần. Khổng Tử can gián vua Lỗ nhiều lần nhưng không được, chán nản xin từ chức, bỏ nước Lỗ đi chu du các nước chư hầu.

Đạo làm quan của ông thể hiện qua lời ông nói với Nhan Hồi "Dùng ta thì ta giúp làm nên sự nghiệp, không dùng thì ta ở ẩn. Chỉ có ta và ngươi có thể làm được điều này mà thôi.

Ông cả đời đi khắp thiên hạ để truyền bá tư tưởng của mình nhưng giới cầm quyền các nước chư hầu thời bấy giờ chẳng ai muốn áp dụng đạo trị quốc của ông. Khổng Tử nói với Tử Cống rằng "Ta không oán trời, không trách người, ta học việc người từ nơi thấp cạn mà hiểu được lẽ trời là nơi cao siêu. Hiểu ta may ra chỉ có trời!. Đương thời mọi người đều biết ông là người kiên định với lý tưởng của mình, là người biết chủ trương của mình không thực hiện nổi mà cứ cố làm

Năm 68 tuổi, Khổng Tử trở về nước Lỗ, tiếp tục dạy học và bắt tay vào soạn sách. Ông cũng chỉnh lý lại các bản nhạc nước Lỗ khiến cho nhạc nhã và nhạc tụng mỗi loại có vị trí thích đáng của nó.

Có thể nói Khổng Tử là người thầy tư nhân chuyên thu nhận học trò đầu tiên trong lịch sử giáo dục Trung Quốc. Trước thời ông, trường học hoàn toàn là của triều đình và thường chỉ thu nhận con em của gia đình quý tộc. Khổng Tử sáng lập ra trường học tư, thu nhận nhiều đồ đệ bất kể xuất thân sang hèn, đưa giáo dục mở rộng cho bình dân, đem tri thức văn hóa truyền bá cho dân gian, có cống hiến thật to lớn đối với giáo dục thời cổ đại.

Tổng số môn đệ của Khổng Tử có lúc lên tới 3.000 người (Tam thiên đồ đệ), trong đó có 72 người được liệt vào hạng tài giỏi, nên gọi là Thất thập nhị hiền.

Năm 69 tuổi, ông bắt tay vào việc hiệu đính các cổ thư bị tản nát, nhiều chỗ không rõ ràng, dễ bị thất truyền hoặc khiến người đời sau nhầm lẫn. Khổng Tử thực hiện san định lại các kinh sách của Thánh hiền đời trước, lập thành 6 cuốn sách: Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Nhạc, Kinh Dịch, Kinh Xuân Thu. Mỗi cuốn lại nói về một vấn đề khác nhau, từ thi ca, nghi lễ, bói toán cho tới sử học.

Việc Khổng Tử tự mình biên soạn 6 bộ sách đã thể hiện hiểu biết sâu rộng và tinh thần làm việc miệt mài của ông, có thể coi đây là một dạng Bách khoa toàn thư đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc.

Chủ trương của Khổng Tử là “Vi chính dĩ đức” “为政以德” wèi zhèng yǐ dé” ý nói các bậc đế vương nên dùng đạo đức cai trị đất nước. Dùng đạo đức và lễ giáo để cai trị đất nước là con đường cao quý nhất. Tư tưởng trị quốc này còn được gọi là “đức trị” “德治” dé zhì hay “lễ trị” “礼治” lǐ zhì. “Đức trị” là dùng đạo đức để giáo dục và cảm hóa con người.

Nho giáo tin rằng cho dù tính cách con người là thiện hay ác đề có thể dùng “đạo đức” để giáo dục. “Lễ trị” tức là tuân thủ những chế độ cấp bậc, đó là quân-thần “君臣” jūnchén, cha-con “父子” fùzǐ, giàu-nghèo “贵贱” guìjiàn.

3./ 6 TÁC PHẨM KINH ĐIỂN CỦA KHỔNG TỬ:

Khổng Tử đã viết 6 tác phẩm mà đến hiện nay người đời gọi nó là 6 tác phẩm kinh điển đó là:

1. “Kinh Thi”《诗经》 shījīng sưu tầm các bài thơ dân gian.
2. “Kinh Thư”《书经》 shūjīng kể về các truyền thuyết và những biến cố của các đời vua trước Khổng Tử，
3. “Kinh Lễ”《礼记》 lǐjì viết về các lễ nghi thời trước.
4. “Kinh Dịch”《易经》 yìjīng viết về tư tưởng triết học Trung Hoa.
5. “Kinh Xuân Thu”《春秋》 chūn qiū ghi chép các biến cố xảy ra ở nước Lỗ.
6. “Kinh Nhạc”《乐经》 lè jīng viết về nhạc khí và nhạc thuật.

Một trong các tác phẩm nổi tiếng của Nho giáo và vẫn giữ nguyên giá trị đến nay đó là “Luận ngữ” 《论语》lùn yǔ. “Luận ngữ” do học trò của Khổng Tử viết. Chủ yếu ghi chép ngôn ngữ và lời nói của Khổng Tử và học trò của ông. “Luận ngữ” thể hiện rõ chủ trương chính trị, tư tưởng lí luận, quan niệm đạo đức và nguyên tắc giáo dục của Khổng Tử. “Luận ngữ” cùng với “Đại học”《大学》dà xué , “Trung Dung” 《中庸》zhōng yōng , “Mạnh Tử”《孟子》mèng zǐ  là “Tứ thư" của Trung Quốc.

4./ ẢNH HƯỞNG CỦA KHỔNG TỬ:

Nho giáo và Khổng Tử có ảnh hưởng vô cùng sâu rộng đến các nước Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Triều Tiên, Đài Loan và Việt Nam. Bằng chứng là tại các nước này có các đền thờ khổng tử và các vị nho gia nổi tiếng hay các di tích còn sót lại chứng minh ảnh hưởng của gio giáo đến các quốc gia này.

Như đền thờ nho giáo 5 vị thánh hiền ở Ashikaga Nhật Bản, Đại học Thành Quân Quán được thành lập để đào tạo và thờ cúng đạo Khổng. Ở Việt Nam có Văn Miếu Quốc Tử Giám Hà Nội, nơi đây có thờ Khổng Tử tại điện Đại thành.

 

Trên đây là những giới thiệu sơ lược về cuộc đời, sự nghiệp và ảnh hưởng của Khổng Tử đến Trung Quốc và một số quốc gia lân cận.